Vipassana meditatie
Herkomst en betekenis
Allereerst is het goed om te weten dat Vipassana meditatie uit het boeddhisme komt, en dan specifiek het Theravada Boeddhisme. De beoefening is onder andere gebaseerd op de Satipatthana Sutta, wat als een belangrijke sutta wordt beschouwd. Naast Vipassana zijn er ook andere meditatievormen in het Theravada boeddhisme, waarvan Samattha de bekendste is. Samattha betekent kalmte of helderheid. Vipassana betekent inzicht. Dus waar Samattha meditatie vooral bedoeld is om de geest tot rust en helderheid te krijgen, is Vipassana meditatie meer gericht op het krijgen van inzicht.
Inzicht in hoe de dingen zijn
Waar krijg je dan inzicht in zul je dan wel denken? Volgens mij krijg je meer inzicht in ‘Hoe de dingen zijn’. Hoe we naar de dingen kijken, nemen we voor waarheid aan, maar tijdens vipassana gaan we dit onderzoeken. Klopt mijn aanname over de realiteit wel? Heel veel van hoe wij naar de dingen kijken is aangeleerd en heb je voor waarheid aangenomen.
Door vipassana meditatie ga je dit aandachtig onderzoeken door het ontwikkelen van aandacht (mindfulness) en concentratie. Als deze zich verder ontwikkelen ga je hetgeen dat wordt waargenomen, van moment tot moment, meer helder zien. In de sutta’s wordt uitgelegd dat en hoe de dingen anders zijn dan hoe je het normaal ziet. Als je de mind zo meer aandachtig en geconcentreerd wordt, ga je dit op een gegeven moment voor jezelf zien. Dat kan ook met ‘droge vipassana’, waarmee wordt bedoeld dat de concentratie nog niet sterk is ontwikkeld. Maar gaat dieper tijdens bijvoorbeeld vipassana retraites waar je lange tijd aaneengesloten mediteert en je tot diepere concentratie komt.
Vipassana volgens Mahasi Sayadaw
Ik gebruik verschillende methoden, geïnspireerd op verschillende leraren, bij de beoefening van Vipassana meditatie. Een methode die ikzelf veel toepas is de beoefening gebaseerd op methode van Mahasi Sayadaw. Dit was een Theravada monnik uit Birma die van grote invloed is geweest op de verspreiding van Vipassana in het Westen.
Er is natuurlijk heel veel over te vertellen, maar de basis beoefening is eigenlijk vrij eenvoudig. Dit is samengevat de uitleg:
- Je komt in een bevorderlijke zithouding; rechtop en ook ontspannen. Let er vooral op dat je rug recht is en dat je buik vrij kan bewegen op de adem.
- Om te beginnen richt je de aandacht op de buik, en merk je op hoe deze beweegt op het ritme van de adem. En dit benoem je in gedachten als ‘rijzen’ als de buik op de inademing omhoog gaat, en als ‘dalen’ als de buik op de uitademing weer naar beneden gaat. Sommigen benoemen het ook als ‘op’ en ‘neer’. Eigenlijk maakt het niet uit welke woorden je gebruikt. Dit benoemen doe je niet hardop, maar in gedachten. Dit rijzen en dalen van de buik is je meditatie-object. Een anker dat altijd in beweging is en waar je altijd naar terug kunt gaan.
- Dit blijf je doen, totdat iets anders sterk je aandacht vraagt, zoals een geluid, een gevoel, een gedachte, etc. Hetgeen dat op de voorgrond is, wordt je nieuwe meditatie object. Dit object ga je vervolgens benoemen. Dus als een geluid sterk op de voorgrond is benoem je dit als ‘geluid’, ‘geluid’. Net zo lang tot het weer naar de achtergrond verdwijnt.
- Als het object dat sterk de aandacht vroeg naar de achtergrond is verdwenen, en er is niet iets anders dat sterk de aandacht vraagt, keer je weer terug naar je anker, het rijzen en dalen van de buik. En benoem je dit weer als ‘rijzen en dalen’.
- Je blijft zo continu benoemen wat het accent van jouw aandacht heeft.
Dat is eigenlijk de hele basis van Vipassana meditatie volgens de Mahasi Sayadaw methode. Het benoemen kan in eerste instantie als vervelend worden ervaren en dat mensen er soms daarom te snel mee ophouden. Terwijl als je er langere tijd mee oefent, dat het meer vanzelf gaat en het ook minder mentaal voelt. Een groot voordeel van het benoemen is dat je je minder in de verhalen verliest. De verhalen die de mind maken, zijn per definitie niet de waarheid. Gedachten bestaan niet, behalve in onze mind. Ze zijn nergens te vinden. Dat is één van de inzichten die je uit de meditatie kunt halen. En op een gegeven moment lukt het om zo nu en dan ook in het dagelijks leven enige tijd de ervaring te benoemen, waardoor je werkelijk meer in het ‘NU’ bent, en in het dagelijks leven ook de dingen meer gaat zien zoals ze werkelijk zijn.
Gerjan is docent van een meditatie opleiding waar Vipassana meditatie en Theravada boeddhisme een fundament voor de opleiding vormen. Daarnaast worden er ook diverse andere meditatievormen en andere oefeningen voor bewustzijn ontwikkeling behandeld en geleerd, vanuit andere oosterse tradities, maar ook vanuit meer moderne zienswijzen en leraren.
